Terugblik

Public Leadership Challenge

31 mei 2018: BECIS organiseerde samen met de Public Leadership Foundation de Public Leadership Challenge in het Living Lab van de Universiteit Leiden. Tijdens deze middag richtte een diverse groep van professionals, academici en studenten zich op de uitdaging rondom autonomie in een digitale samenleving. Het leidde tot creatieve en innovatieve ideeën over de rol van leiderschap in de digitale samenleving.

Bernard Steunenberg, professor Openbaar Bestuur aan de Universiteit Leiden, legde in een mini college het spanningsveld bloot tussen de burger, data, de publieke dienst en autonomie in de digitale samenleving. De burger is gedataficeerd en hoe ver mag de overheid gaan in het sturen, controleren en monitoren van gedrag? Toegang tot data en analyse betekent niet per se dat beleid beter wordt, toch biedt technologie kansen in het democratisch proces. Succesfactoren zijn transparantie, een eerlijke communicatie richting burger en het recht op inspraak in beleid.

De burger, overheid en de private sector

Het werd snel duidelijk dat het complex is en dat de verschillende belangen botsen. We willen toegang tot informatie, maar die van ons moet worden beschermd. We willen mee beslissen, maar niet gestuurd worden in onze beslissingen. Kortom, we willen ‘autonoom’ zijn in een gestuurde en gecontroleerde maatschappij. Om de verschillende belangen te verdedigen, presenteerden drie stakeholders hun perspectief op deze autonomie. De Nationale Ombudsman, Reinier van Zutphen, representeerde de burger. Anja Lelieveld van het ministerie van BZK verdedigde de belangen van de overheid. Jan Kooiker, directeur van BM Consultants en gespecialiseerd in Robotic Process Automation, stelde vragen namens de Tech sector.

Anja Lelieveld legde uit dat er een constant spanningsveld is tussen veiligheid, innovatie en autonomie. In Amerika vinden ze dat wij achteropraken omdat wij veiligheid door middel van beleid en regelgeving proberen te garanderen. Europa wil te veel reguleren waardoor innovatie stokt. Collateral damage hoort erbij, maar moeten we bepaalde risico’s eigenlijk wel accepteren? Anja Lelieveld vroeg zich af wat de balans is tussen de autonomie van de burger enerzijds en veiligheid en riskpreventie anderzijds en wie je verantwoordelijk houdt als het misgaat omdat er geen beleid is?

Reinier van Zutphen signaleerde dat de overheid voornamelijk informatie zendt, dat er nauwelijks sprake is van een dialoog en dat er te weinig mogelijkheid is tot inspraak in beleid. Contact is gestandaardiseerd en zelden van toepassing op jouw situatie. De burger wil bemoeienis daar waar het hem uitkomt en regelgeving op maat. De Ombudsman daagt de deelnemers uit om na te denken over de eigen rol en verantwoordelijkheid in het borgen van autonomie in de digitale interactie met overheid en bedrijven.

Jan Kooiker vroeg zich af hoe je als bedrijf echt invloed kan uitoefenen op beleid. Hij stelde dat techniek de overheid kan helpen innoveren op beleid, maar dat de overheid nog niet zo ver is om nieuwe technieken los te laten op regelgeving. Techniek in combinatie met data biedt tal van mogelijkheden, maar er is een continu spanningsveld tussen winstmaximalisatie en lange termijnvisie. Jan Kooiker opperde dat het bedrijfsleven meer mogelijkheden moet krijgen om onbeperkt te innoveren en techniek te testen.De teams gingen aan de slag met de input van de stakeholders en na een pittige discussie was de voorlopige conclusie dat er een wisselwerking is tussen veiligheid en de behoefte aan controle enerzijds en efficiëntie en transparantie anderzijds. De burger zit in dit veld gevangen, zonder de middelen om invloed uit te oefenen op de een of de ander. Juist de maatschappij als geheel kan de verbindende factor tussen de twee uitersten zijn mits er sprake is van randvoorwaarden als transparantie, kennisdeling en dialoog.

Marcel Becker, assistent professor in ethiek, gaf een presentatie waarbij hij diep inging op het filosofische begrip autonomie en digitale technologie. Volgens Becker is autonomie een waarde die stevig is verankerd in de maatschappij, iets waar je vaardigheden als rationaliteit, reflectie en onafhankelijkheid voor nodig hebt en iets is dat je kunt ontwikkelen. Technologie en het gebruik ervan is medicatie, het kan menselijke tekortkomingen ‘genezen’, maar het wordt vergif als je te veel neemt én het kan verslavend zijn. Macht en data zijn geconcentreerd rond enkele grote spelers in Sillicon Valley, zij bepalen met hun algoritmes wie we zijn, wat we denken en wat we kopen. De vragen die we volgens Becker moeten stellen zijn

“Hoe transparant zijn algoritmes en hoe kunnen we beslissingen die genomen zijn met behulp van algoritmes verantwoorden?”

Shift Happens

Het was indrukwekkend om te zien hoe dynamisch en interactief de deelnemers tot een begin van een oplossing kwamen. Het huidige beslismodel is top down, stroperig en er is geen ruimte om fouten te maken. Het is als overheid moeilijk om technologie en ontwikkelingen in de markt en de maatschappij voor te blijven. Het advies aan de stakeholders is een Agile model waarin de overheid de randvoorwaarden creëert om als burger samen met het bedrijfsleven op kleine schaal te innoveren op beleid. In Innovation labs kan door middel van de see-feel-change filosofie regelgeving en beleid ontwikkeld worden. Een constante feedbackloop tussen burger, bedrijfsleven en overheid is hierbij essentieel. Het bedrijfsleven levert de middelen in de vorm van technologie en financiering. Je kunt inspelen op veranderingen in de maatschappij en nieuwe technieken direct toepassen. De burger heeft invloed op beleid en daarmee controle over zijn eigen leven. Leiderschap is een gedeelde waarde en het team is gezamenlijk verantwoordelijk voor het resultaat. De voorstellen werden positief ontvangen door de stakeholders en gaven stof tot nadenken.

BECIS bedankt Bernard Steunenberg, Anja Lelieveld, Jan Kooiker, Reinier van Zutphen, Marcel Becker, de deelnemers, de organisatie, de Public Leadership Foundation en Leiden University voor een middag vol discussie, inspiratie en dynamiek.